Hoe efficiënt is de gezondheidsverklaring van het cbr?
Iedereen die in Nederland een rijbewijs wil halen, moet een gezondheidsverklaring invullen. Zo wordt er nagegaan of iemand geen aandoening heeft die het rijden moeilijker maakt. Die verklaring vult de leerling zelf in en op goed vertrouwen mag de leerling een rijexamen doen. Hoewel het foutief invullen van de verklaring strafbaar is, wordt dit in de praktijk nooit gecontroleerd door bijvoorbeeld een verzekeraar.
Elk jaar worden er zo’n 600.000 tot 770.000 verklaringen in behandeling genomen. Deze worden ingevuld door rijschoolleerlingen die hun rijbewijs gaan halen, mensen van boven de 75 jaar en mensen met een rijbewijs met een beperkte geldigheidsduur. Op een verklaring vult iemand in of hij of zij aandoeningen heeft, zoals epilepsie, AD(H)D, autisme of andere aandoeningen die het rijden moeilijker of gevaarlijk kunnen maken. Per jaar worden 10.000 mensen ongeschikt verklaard, gebaseerd op hun verklaring. Deze mensen mogen dus geen rijbewijs halen.
Bron: cbr jaarverslag 2017 en 2019
Eigen verantwoordelijkheid
Nathalie Dingeldein, woordvoerder van het centraal bureau voor de rijvaardigheid (cbr): “Als je overal ‘nee’ invult op de verklaring, dan krijg je snel een akkoord terug. Maar als je ergens ‘ja’ in hebt gevuld, betekent dat dat je een aandoening hebt. Of deze aandoening een te grote negatieve invloed heeft op je rijvaardigheid, moet onderzocht worden tijdens een medische keuring en rijtest.” Liegen op een gezondheidsverklaring is strafbaar. Maar omdat er kosten komen kijken bij de procedure die volgt als er ‘ja’ is ingevuld, kan het aantrekkelijker zijn om een aandoening te verzwijgen. Dingeldein: “Iedereen draagt zijn eigen verantwoordelijkheid bij het invullen. Je hebt een morele plicht.”
Als mensen een aandoening krijgen terwijl ze al een rijbewijs hebben, hebben ze geen meldplicht. In theorie kan iemand die later in zijn of haar leven epilepsie heeft gekregen dus gewoon in de auto stappen. Een verzekeraar kan met een goede reden bij iemands medische gegevens, maar dit gebeurt nooit, laat een woordvoerder van verzekeraar Aegon weten. Het cbr mag gezondheidsverklaringen laten inzien aan verzekeraars, mits de eigenaar ervan toestemming geeft. Maar ook dat gebeurt nooit, zegt de verzekeraar.
Alternatieven voor de verklaring
Is die verklaring dan wel een goed hulpmiddel om de medische conditie van bestuurders vast te stellen? Nationaal wetenschappelijk instituut Swov deed onderzoek naar alternatieven voor de gezondheidsverklaring. Daarbij richtten zij zich voornamelijk op de kosten ten opzichte van het huidige systeem. Ze hebben onder andere gekeken naar alternatieven als het afschaffen van de gezondheidsverklaring voor 75-plussers, een periodieke screening voor rijbewijshouders en het invoeren van een meldplicht. Het eerste alternatief, 75-plussers geen gezondheidsverklaring laten invullen, klinkt tegenstrijdig. Er worden zo minder mensen gekeurd, die een mogelijk gevaar op de weg vormen. Toch zou dit de jaarlijkse instroom van mensen die een gezondheidsverklaring aanvragen enorm verminderen. Alle mensen van boven de 75 moeten in het huidige systeem een verklaring invullen bij het aanvragen van hun nieuwe rijbewijs, terwijl ze misschien helemaal niks mankeren. Dit zou volgens Swov veel kosten kunnen besparen. Ook de meldplicht voor aandoeningen zou een goed alternatief zijn, omdat dat nauwelijks extra kosten met zich meebrengt voor het cbr. Mensen worden dan verplicht om te melden dat ze een aandoening hebben. Op dit moment geldt alleen een morele meldplicht. In de grafiek hieronder is te zien wat de kosten extra zijn per alternatief. De bedragen zijn in miljoenen euro’s.
Bron: Swov De cijfers zijn schattingen van het instituut. Van sommige schattingen is een gemiddelde genomen, omdat er een minimum en maximum is ingevoerd in de tabel.
Meldplicht vs morele meldplicht
Het is op zijn minst bijzonder te noemen dat een gezondheidsverklaring vooral gefundeerd is op vertrouwen. Een meldplicht van aandoeningen die het rijgedrag zouden kunnen beïnvloeden zou dit minder vrijblijvend maken. Meer dan vijftien duizend mensen meldden zich in 2018, omdat hun medische toestand was veranderd. Als dit verplicht zou zijn, zouden er wellicht meer mensen een gezondheidsverklaring moeten invullen en worden mogelijke ongelukken voorkomen.
Toch zullen de meeste mensen die door hun aandoening ongeschikt zijn om te rijden eruit gepikt worden vóór dat ze een rijbewijs krijgen, volgens Nathalie Dingeldein. “Je moet kunnen rijden om een examen te halen, als dat niet lukt door een aandoening, dan valt dat vaak op.” Maar niet alle aandoeningen zijn zichtbaar tijdens een rijles. In theorie kan iemand in het huidige systeem dus met een aandoening toch een rijbewijs halen.